ناهنجاری های فیزیولوژیک در مرکبات

تخریب بافت و یا اختلال در متابولیسم میوه در اثر عواملی غیر از بیماری ها و صدمات مکانیکی را ناهنجاری فیزیولوژیکی گویند. عوامل ناهنجاری را می توان به دو دسته عوامل درونی مثل پیری و عوامل محیطی مثل سرمازدگی تقسیم کرد . کنترل اختلالات بیرونی از درونی ساده تر است. با دقت در میزان درجه حرارت، رطوبت نسبی و ترکیب اتمسفر داخل انبار به خصوص میزان اتیلن می توان کیفیت میوه را حفظ نمود.

تخریب بافت و یا اختلال در متابولیسم میوه در اثر عواملی غیر از بیماری ها و صدمات مکانیکی را ناهنجاری فیزیولوژیکی گویند. عوامل ناهنجاری را می توان به دو دسته عوامل درونی مثل پیری و عوامل محیطی مثل سرمازدگی تقسیم کرد . کنترل اختلالات بیرونی از درونی ساده تر است. با دقت در میزان درجه حرارت، رطوبت نسبی و ترکیب اتمسفر داخل انبار به خصوص میزان اتیلن می توان کیفیت میوه را حفظ نمود.

گرانوله شدن میوه
پرتقال های والنسیا از مرکباتی است که بیش از بقیه در معرض پدید ه ای به نام گرانوله شدن قرار دارد. این پدیده فیزیولوژیکی هنگامی که میوه روی درخت پس از رسیدن تا اواخر تابستان یا پاییز باقی می ماند ظاهر می شود. بررسی های آناتومی نشان داده است که در این حالت کیسه های محتوی آب میوه یا وزیکول بزرگ و سخت شده، و رنگ آنها سفید می شود. در حالت شدت این عارضه، کیفیت درونی میوه کاملا تغییر می کند و داخل میوه خشک و الیافی می شود. گزارش شده است که آبدان های گرانوله شده دارای میزان تنفس بیشتر و در مقابل میزان اسید و قند کمتری هستند چون مقداری از مواد صرف ساخت و سخت شدن دیواره سلولی می شود. در درختانی که تعداد میوه آنها کم است پدیده گرانوله شدید است در حالی که در درختان پر محصول این عارضه کمتر گزارش شده است. عواملی چون نوع پایه، سن درخت، بارندگی و منطقه رویش درخت روی این پدیده تاثیر گذار است.

ترکیدگی میوه

ترکیدگی میوه در مرکبات به ویژه در برخی ارقام نظیر پرتقال های نافدار و نارنگی پیج در طی دوران نمو میوه مشاهده می شود. این حساسیت در برخی از ارقام بیشتر از بعضی ارقام دیگر هستند.عامل اصلی این پدیده به طور قطع مشخص نیست اما عواملی در ایجاد این مساله نقش دارند.  عوامل محیطی که موثر روی درجه حرارت و رطوبت باشد و یا نوسان شدید رطوبت خاک را موجب شود تاثیر جدی روی ترکیدگی میوه می گذارد. کمبود شدید مس از عوامل دیگری است که سبب سختی پوست میوه شده و به موازات نمو میوه، پوست میوه توسعه نیافته و باعث پارگی پوست می شود. از طرف دیگر بیماریهایی مثل پوسیدگی سیاه و آلترناریا اغلب در ایجاد این عارضه نقش دارند.

ترک خوردگی میانبر
ترک خوردگی میانبر نوعی عارضه فیزیولوژیکی با عوامل ناشناخته است که در کلیه مرکبات بخصوص پرتقال هاملین و انواع نارنگی ها مشاهده می شود. علایم آن به صورت ظهور ناهمواری های منظم و گاه نامنظم روی پوست میوه است بدون اینکه شکافی در پوست ایجاد شود. این ناهمواری ها در حالت شدید به صورت طولی و  عرضی روی پوست توسعه یافته و تمام پوست را در بر می گیرد. با بررسی تغییرات سلولی بافتی پوست میوه در حال نمو پرتقال مشخص شد که عارضه ترک خوردگی میانبر در نتیجه جدا شدن سلول ها و تغییر در ترکیب شیمیایی و ساختار دیواره آنها است و از هم پاشیدگی سلول ها نمی تواند علت این عارضه باشد. به نظر می رسد این عارضه در ارتباط با وضعیت  تغذیه ای درخت باشد و تغذیه با پتاسیم و نیتروژن میزان این عارضه را کاهش داد.

سرمازدگی

درجه حرارت یکی از مهمترین عوامل تاثیر گذار در حفظ کیفیت میوه پس از برداشت است. تحریک فرایند های مرتبط با زوال میوه، تنفس، تغییر در بافت ، کاهش ویتامین ث و در نهایت کیفیت بالا در شرایط دمایی بالاتر از حد آسیب رسانی سرما بدست می آید. در مرکبات سرمایی در دماهای پایین و نزدیک به نقطه یخ زدگی رخ می دهد. نگهداری میوه ها در دمای 12 درجه به مدت 2-3 هفته این عارضه را توسعه می دهد. عواملی چون برداشت خیلی زود و یا خیلی دیر، رطوبت نسبی پایین نارسایی لکه سطحی روی میوه را افزایش می دهد. نگهداری مرحله ای به صورت 3-2 هفته در 10 درجه، سپس 3 هفته در 5 درجه سانتی گراد در کنترل آسیب سرمایی موثر است. عمل واکس زدن این پدیده را کاهش داده و حذف نمی کند.

آفتاب سوختگی

آفتاب سوختگی به برگ ها، ساقه ها و میوه آسیب می رساند. در برگ ها ایجاد نقاط صمغی نموده که گاهی سیاه و چرب به نظر می رسند. احتمال بروز در میوه های قرار گرفته در جهت جنوب غربی بیشتر است.

فرو پاشی پوست محل اتصال میوه به ساقه
یکی از رایجترین آسیب های پوستی در مرکبات است که در اثر آب از دست دهی ایجاد می شود. میو ه های آسیب دیده مستعد پوسیدگی هستند. که غالبا در پرتقال ها شایع است. میوه های پوست ضخیم نسبت به پوست نازک ها حساسترند. با تخریب بافت پوست در ناحیه اتصال میوه به ساقه، ایجاد نواحی قهوه ای فرو رفته با اشکال غیر منظم می نماید. از مهمترین عوامل این عارضه، عدم تعادل در میزان ازت و پتاس، کاهش رطوبت میوه بعد از برداشت و قبل از واکس زنی گزارش شده است. با رعایت مسائلی چون کاهش فاصله بین زمان برداشت تا واکس زنی، نگهداری میوه ها در رطوبت نسبی بالا و جلوگیری از برس زنی شدید در زمان بسته بندی می توان صدمات آنرا کاهش داد.

لکه روغنی

در اثر تخریب سلول های روغنی واقع در بافت فلاودو روغن داخل آنها خارج می شود. این روغن برای سلول های سطح پوست سمی و مخرب بوده و باعث پدیده نکروتیک در سلول های سطحی می شود. این پدیده بیشتر به دنبال شبی که روزنه های برگ ها و میوه ها بسته بوده و سلول ها در حداکثر آماس هستند رخ می دهد. با هدف کاهش این عارضه باید از برداشت میوه تا زمانیکه میزان آماس آن کاهش نیافته است خود داری نمود.

پیتینگ

این عارضه با ظهور یک رشته غده های روغنی که در سطح پوست تخریب و پخش شده است مشخص می شود. نواحی تخریب شده بتدریج برنزه شده و تا نزدیکی ناحیه گلگاه امتداد می یابند. احتمال ابتلا به این عارضه با اندازه میوه و پایین بودن اکسیژن در بافت میوه رابطه مستقیم دارد. افزایش تنفس ناشی از بالا بودن دمای انبار و از طرفی کاهش تبادل گازی در حضور واکس های با درخشندگی بالا می تواند از دلایل شیوع پیتینگ باشد. جهت کنترل پیتینگ باید دمای گوشت میوه در حدود 10 درجه سانتی گراد یا کمتر باشد. در دماهای کمتر از 9.5  ممکن است آسیب سرمایی افزایش یابد . استفاده از پوشش واکس با درخشندگی نسبتا پایین به دلیل افزایش در قابلیت نفوذ پذیری گازها میزان پیتینگ را کاهش می دهد.

پفکی شدن

به جداشدن پوست میوه از قسمت گوشت در طول نگهداری میوه در انبار پفکی شدن گویند. بر اساس شواهد بدست آمده، درختان قوی و انبار های با رطوبت بالا باعث ایجاد ضخامت در پوست و جدا شدن آن از گوشت می شوند. این پدیده در پرتقال و لمون ها کمتر رخ می دهد اما در نارنگی ها شایع است. تیمار کیورینگ قبل از انبار و تهویه مناسب انبار، آسیب پفکی شدن را کاهش می دهد.

منبع:

پرورش مرکبات در ایران
تالیف: دکتر رضا فتوحی قزوینی، دکتر جواد فتاحی مقدم