کرم ساقه خوار برنج

کرم ساقه خوار برنج در دنیا برای اولین بار در سال 1863 شناخته شده است و در ایران ابتدا در شهریور ماه 1351 توسط آزمایشگاه تشخیص آفات و بیماری های گیاهی تنکابن تشخیص داده شد. کرم ساقه خوار برنج مطمئنا از خارج به ایران وارد شده و در حال حاضر مهمترین آفت زراعت برنج در شمال ایران میباشد و در تمام نواحی برنجکاری استانهای مازندران و گیلان شیوع دارد.

ریخت شناسی:

پروانه ماده عموما به رنگ زرد روشن و یا متمایل به قهوه ای میباشند.رنگ پروانه نر تقریبا خاکستری است.بالهای جلوئی پروانه دارای چند لکه نقره ای فام بوده و معمولا 5 نقطه قهوه ای نیز در وسط بال وجود دارد.رنگ بالهای عقبی  در هر دو جنس سفید میباشد.طول بدن پروانه ها 10 تا 13 میلیمتر.تخم های تازه سفید متمایل به زرد هستند که به تدریج به رنگ خاکستری و سپس کاملا تیره تغییر رنگ میدهند.

نحوه خسارت:

لارو حشره به ساقه گیاه برنج حمله میکند، اگر گیاه جوان مورد حمله لارو قرار گیرد ابتدا برگ میانی آن زرد شده و سپس کم کم خشک میشود. در صورتی که حمله آفت مصادف با زمان خوشه کردن و گل دادن باشد ، دانه در خوشه تشکیل نشده منجر به خشکی خوشه می گردد. آلودگی در شروع تشکیل دانه باعث لاغری و شکنندگی دانه میگردد. مرحله اول خسارت را نسل اول آفت به وجود می آورد.در این مرحله با رشد ساقه های جانبی ، گیاه در مقابل آفت عکس العمل نشان داده و حتی المقدور از افزایش خسارت جلوگیری میشود. در مرحله دوم خسارت گیاه تقریبا در پایان مرحله رویشی است و امکان ترمیم خسارت از طریق رشد ساقه های جانبی دیگر وجود ندارد. ساقه های آلوده در این مرحله در این مرحله شکسته و باعث خراب شدن و از بین رفتن ساقه های سالم مجاور میشود.

زمستان گذرانی:

کرم ساقه خوار برنج زمستان را در شمال ایران به صورت لارو کامل در داخل ساقه خشک برنج و یا علفهای هرز اطراف سپری میکند. اولین شفیره های حاصل از لاروهای زمستانی در دهه اول اردیبهشت ماه شکل میگیرد.شفیره بدون پیله بوده و درون ساقه باقیمانده از سال قبل شکل میگیرد. حداقل حرارت لازم برای شفیره شدن 10 درجه سانتیگراد میباشد. شفیره در دمای بالای 35 درجه آسیب میبیند. اولین پروانه آفت در شرایط گیلان از بیست اردیبهشت ماه ظاهر میشوند و در دهه دوم خرداد ماه به حداکثر خروج خود میرسند. عمر پروانه ها حداکثر یک هفته میباشد.پروانه های نسل زمستانه عموما تخمها را در قسمت رو یا زیرین برگها فوقانی میگذارند ، در صورتی که پروانه های نسل بعد تخم ها را در برگهای پایینی ویا روی ساقه در نزدیکی برگ میگذارند.

مبارزه:

مناطق برنج خیزشمال ایران طبق معمول مزارع برنج را از اواسط تا اواخر تابستان درو مي‌کنند. پس از درو مزارع برنج همین طور به حال خود رها مي‌شوند و گاهی بقایای برنج را در مزرعه برای تعلیف دام اختصاص مي‌دهند و تا اوایل اردیبهشت ماه سال بعد مجددا به کشت برنج اقدام مي‌نمایند.

در فاصله این مدت طولانی دور از نظر کشاورزان آفات برنج از قبیل لارو پروانه یک نقطه ای، کرم ساقه خوار به رشد و نمو خود ادامه داده و خودشان را برای حمله مجدد در سال آینده با قدرت بیشتر و عده فراوانتر آماده مي‌کنند. عده ای از این لاروها با دسته های بریده شده برنج به کندوجها منتقل شده و در جای نسبتا گرم زمستان رابا شرایط بهتر محل سپری مي‌سازند. بنابراین ما با دست خودمان دشمن را پناه داده و تقریبا هفت ماه مهلت مي‌دهیم که مجددا به زراعت حمله کنند. برای جلوگیری از این امر بایستی اقدامات زیر را انجام داد:

1-درو محصول مزارع حتی المقدور بایستی پایین و نزدیک طوقه گیاه انجام گیرد تا هر چه ممکن است لارو کمتر در مزرعه باقی بماند.

2- خوشه های بریده شده را به مدت چند روز روی زمین در همان مزرعه نگهدارند تا خشک شود و سپس با خرمن کوب هایی که کلش ها را کاملا خرد مي‌کند و به صورت کاه گندم در مي‌آورد خرمن کوبی نمایند تا هر چه لارو در داخل ساقه ها است له شده و از بین برود.

3- کاه و کلش باقی مانده در مزرعه را با دقت کامل بسوزانند.

4- پس از سوزاندن مزرعه را با تیلر در دو نوبت عمود بر هم شخم نمایند.

5-زمین شخم زده را هر چه زودتر آب تخت نمایند.

6-علف ها ی هرز کنار و حاشیه مزارع که پناهگاه لاروها در زمستان مي‌باشند را کنده و بسوزانند.

7- از خزانه های برنج همه روز بازرسی کرده تا چنانچه پروانه ها تخم ریزی کرده باشند برگ های آلوده را چیده و از بین ببرند.

8-از انتقال نشاهائی که آلوده یا مظنون به آفت هستند به زمین اصلی خودداری شود.

9- طبق نظر کارشناسان اصلاح بذر و نهال حتی المقدور از ارقام زودرس جهت کشت استفاده شود و چنانچه ممکن است خزانه ها را با نایلون محفوظ کنند تا نشاها زودتر برای کشت آماده گردد . رویهم رفته همه ارقام برنج در مازندران کم و بیش به کرم ساقه خوار آلوده مي‌شوند ولی از نظر میزان خسارت ارقام زودرس و میان رس به علت اینکه قبل از ظهور و یا حداکثر تا اوایل فعالیت لاروهای نسل سوم برداشت مي‌شوند خسارت کمتری متحمل مي‌گردند.

10- در بهار که موقع خروج پروانه هاست باید هر مزرعه دارای تله نوری باشد. تله های نوری ساده بوده و عبارت از یک فانوس معمولی است که در زیر آن یک طشت آب قرار دارد. پروانه ها که به طرف نور مي‌آیند در داخل آب افتاده و تلف مي‌شوند.

ب: مبارزه بیولوژیک :

از روش های موثر دیگر مبارزه با کرم ساقه خوار برنج روش بیولوژیک است . در این روش از چند گونه از حشرات شکاری و دو گونه زنبور پارازیت شفیره نسل زمستانه از خانواده Ichneumonidae استفاده مي‌شود ، یک نوع زنبور پارازیت لارو به نام Apanteles و گونه دیگر زنبور پارازیت تخم از خانواده Trichogrammatidae، یک نوع سوسک شکاری از خانواده Staphylinidea موسوم به دراکولا که از تخم کرم ساقه خوار نيز تغذیه مي‌نمایند.

Andralus spinidems که نیز آفت را شکار مي‌کند ، و یک نوع قارچ به نام Beauveria brassiana که روی لارو یا شفیره ایجاد بیماری مي‌نماید و همچینین از ویروس بیماریزا استفاده مي‌کند، این عوام دشمنان طبیعی آفت مي‌باشند . بنابراین در حفظ و کنترل آن باید اقدامات اساسی صورت گیرد .

کنترل کرم ساقه خوار برنج در خزانه با استفاده از زنبور تریکوگراما :

مبارزه بیولوژیک با زنبورک :

در صورت استفاده از زنبور تریکوگراما به جای سموم شیمیایی ، مي‌توان 100 عدد تریکوکارت ( هر کارت محتوی 1% گرم تخم زنبور در حال شفیره است) را در 250 تا 300 متر مربع خزانه استفاده نمود .

کنترل کرم ساقه خوار برنج در زمین اصلی در نوبت اول با استفاده از زنبور تریکوگراما :

در صورت استفاده از زنبور تریکوگراما مي‌توان در زمان 50 درصد شفیرگی آفت در علفهای هرز حاشیه مزارع اقدام به مصرف تریکوکارت نمود. میزان 100 عدد کارت برای یک هکتار کافی است. فاصله هر کارت از یکدیگر باید 10 متر باشد . در صورت آلودگی بیش از حد مي‌توان تعداد کارت در هر هکتار را افزایش داد . تریکوکارت ها در محلی به نام انسکتاریوم تولید مي‌شوند که پس از تولید کارت ها باید به کشاورزان تحویل داده شوند . کشاورزان نیز باید آن را در اسرع وقت در زمین شالیزاری نصب کنند . زمان نصب تریکوکارت ها باید در صبح یا غروب باشد (ساعت گرم روز انجام نگیرد.

مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در زمین اصلی در نوبت دوم با استفاده از زنبور تریکوگراما :

در این مرحله رها سازی زنبور تریکوگراما در مرحله پیک پرواز پروانه کرم ساقه خوار انجام مي‌گیرد. ( پیک پرواز موقعی است که حداکثر پروانه های کرم ساقه خوار که بوسیله شکار جمع آوری شده اند مشخص مي‌شود. شکار پروانه ها بوسیله فانوس و طشت آب در پایین آن یا بوسیله تله های دیگر بدست مي‌آید.) در صورت تداخل نسل دوم و سوم را در ارقام دیررس یا دیر کاشت ها مي‌توان دو نوبت رهاسازی زنبور تریکوگراما را انجام داد

در مجموع در مبارزه بیولوژیک باید به اهداف زیر دست یافت :

1-پایین نگه داشتن جمعیت آفات در مزارع 2- بالا بردن جمعیت حشرات مفید با استفاده از روشهای بیولوژیک 3- سالم سازی محیط زیست 4- از بین بردن زمینه های مقاومت بیولوژیکی در حشرات و آفات که در اثر سمپاشیهای مکر بی رویه پیش آمده است 5- ایجاد تعادل بین حشرات مفید و آفات مختلف 6- کاهش هزینه های تولید زراعی در واحد سطح با جلوگیری از سمپاشیهای بی رویه.

ج: مبارزه شیمیایی :

1- کنترل و مبارزه با کرم ساقه خوار در خزانه :

پروانه های کرم ساقه خوار در زیر برگ های برنج در خزانه تخم ریزی مي‌کنند . کنترل خزانه به علت کم بودن سطح خزانه نسبت به زمین اصلی راحت تر و مقرون به صرفه تر است. در صورت سمپاشی خزانه ها به صورت همگانی مي‌توان نسل اول جمعیت کرم ساقه خوار را در مزارع تا حد زیادی کاهش داد . 3 تا 5 روز قبل از کندن نشاء، خزانه را مي‌توان با سم لیندین یا با یکی از سموم سمپاشی نمود 150 گرم سم لیندین 25 درصد را مي‌توان در 7 تا 8 لیتر آب محلول کرده و با سمپاشی پشتی موتوری (اتومایزر) محلول پاشی نمود. در موقع محلول پاشی خزانه باید کم آب بوده و تا چند روز باید از ورود و خروج آب به خزانه جلوگیری نمود.

2- مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در زمین اصلی :

بر اساس آلودگی 2 درصد ساقه های برنج و یا مشاهده 8 تا 10 عدد لاروهای سنین اولیه در يك صد بوته مي‌توان با یكی از سموم شیمیایی (گرانول 5 یا 10 درصد و یا گرانول پادان 4 درصد) مزرعه را گرانول پاشی نمود. دیازینون 10 درصد 15 کیلوگرم و 5 درصد 30 کیلوگرم و پادان 4 درصد 25 کیلوگرم در یک هکتار کفایت مي‌کند . د رموقع گرانول پاشی باید مزرعه به اندازه 4 تا 5 سانتیمتر آب داشته باشد و جریان آب از کرتی به کرت دیگر برقرار نباشد . و تا چند روز همچنان از ورود و خروج آب به هر کرت خودداری شود

3- مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در زمین اصلی در نوبت دوم :

ارقام زودرس که زود کاشته شده باشند ، قبل از شیوع نسل دوم آفت برداشت شده یا در حال برداشت هستند. لذا برای نسل دوم آفت نیازی به کنترل و مبارزه نیست . در صورت آلوده بودن 4 درصد بو ته های برنج به کرم ساقه خوار یا مشاهده 10 لارو سنین اولیه در یک صد ساقه باید مزرعه را گرانول پاشی نمود.

ضمنا بر اساس فرمول پاتاک :

(تعداد کپه های آلوده تقسیم بر تعداد کل کپه های نمونه گیری شده) ضربدر( تعداد ساقه های آلوده تقسیم بر تعداد کل ساقه های نمونه گیری شده)اگر آلودگی مزرعه در نسل اول بیش از 1 درصد و نسل دوم بیش از 2 درصد بود باید نسبت به سمپاشی مزرعه اقدام نمود . معمولا برای یک هکتار از تعداد 16 کپه بطور تصادفی نمونه برداری انجام مي‌شود. کنترل آب در مزرعه گرانول پاشی باید کاملا رعایت گردد . در صورت تداخل نسل دوم و نسل سوم در ارقام دیررس یا دیرکاشت ها مي‌توان گرانول پاشی نمود

4- مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در دیر کاشت ها و ارقام دیررس :

زمان کاشت ارقام مختلف دریک منطقه باید به طوری تتنظیم و برنامه ریزی گردند (دیررس ها زودتر از زودرس ها کاشته شوند ) که ارقام اختلاف زیادی از نظر برداشت نداشته باشند. چنانچه در یک منطقه ارقام مورد کشت در حال رسیدن یا برداشت باشند ولی یک یا دو قطعه دیر رس یا دیر کاشت وجود داشته باشند که بوته های آن سبز باشد ، تمامی پروانه ها ی منطقه رو به سوی آن مزرعه آورده و در آن جا تخم ریزی مي‌کنند و در نتیجه مزرعه شدیدا آلوده به کرم ساقه خوار مي‌گردد . در صورت عدم کنترل و مبارزه ، محصول شدیدا کاهش مي‌یابد . لذا باید تعداد گرانول پاشی یا سمپاشی را بیشتر نموده یا از تعدا د دفعات بیشتر رهاسازی زنبور استفاده کرد

در نوبت دوم یا سوم گرانول پاشی به مقدار: 20 کیلوگرم گرانول 10 درصد یا 40 کیلوگرم گرانول 5 درصد یا 30 کیلوگرم گرانول پادان 4 درصد و یا ری جنت 2 /0 درصد به مقدار 20 کیلوگرم مورد نیاز است

مضرات استفاده از سموم شیمیایی در محیط زیست :

الف- مقاومت آفات به سم : آفات مانند هر موجود زنده دیگری نسبت به موادی که از خارج به داخل بدن راه پیدا مي‌کنند ایجاد مقاومت مي‌کنند. بنابراین استفاده از یک سم مشخص در دوره های متمادی باعث بروز مقاومت در آفات مي‌گردد. به طور که دیگر آن سم کارایی اولیه خود را ندارد

ب- طغیان آفت : هر ساله اگر در محیط طبیعی زیست دقیق شویم مي‌بینیم که یک آفت زیادتر از بقیه است . و یکی از دلایل زیادی آفت به کارگیری سموم ارتباط دارد. چون در اثر سمپاشی و مبارزه با آفت دشمن طبیعی آن نیز کشته مي‌شود و آفاتی که به طور طبیعی نسبت به سم مقاوم هستند زاد و ولد مي‌کنند و جمعیتی از آفت را بوجود مي‌آورند

ج- از بین بردن دشمنان طبیعی : در موقع کاشت و داشت وجود موجوداتی مانند سنجاقک ها، عنکبوت ها، گنجشک ها، پرستوها، پرندگان سفید دریایی ، سارها ، قورباغه ها و اردک ها کارایی خوبی برای شکار پروانه ساقه خوار، برگخوار و تک نقطه ای و لارو آنها دارند . خصوصا حضور قورباغه ها اردک ها. البته باید توجه داشت که مصرف بی رویه سموم شیمیایی خود به عنوان یکی از مهمترین عوامل کاهش دهنده جمعیت این جانواران مي‌باشد . همیشه دشمن طبیعی یک موجود در طبیعت در کنار آن زیست مي‌کند . بنابراین وقتی بخواهیم با آفت به این طریق مبارزه کنیم دشمن آن نیز از بین مي‌رود و مسئله طغیان بوجود مي‌آید.