روش های ازدیاد درختان میوه

ازدیاد درختان میوه به دو صورت جنسی Sexual و غیر جنسی Asexual می باشد در روش ازدیاد جنسی از بذر درختان میوه استفاده می شود . از مزایای ازدیاد توسط بذر اقتصادی بودن این روش ، قابل انبار بودن بذر ، حمل و نقل آسان و عدم انتقال بیماری های ویروسی می باشد ، اما از معایب ازدیاد بذر بویژه در درختان میوه ، ناخالصی بذر ( Heterozygote ) بوده و در نتیجه درختان تولید شده ، شبیه پایه مادر نمی باشند .

ازدیاد درختان میوه به دو صورت جنسی Sexual و غیر جنسی Asexual می باشد در روش ازدیاد جنسی از بذر درختان میوه استفاده می شود . از مزایای ازدیاد توسط بذر اقتصادی بودن این روش ، قابل انبار بودن بذر ، حمل و نقل آسان و عدم انتقال بیماری های ویروسی می باشد ، اما از معایب ازدیاد بذر بویژه در درختان میوه ، ناخالصی بذر ( Heterozygote ) بوده و در نتیجه درختان تولید شده ، شبیه پایه مادر نمی باشند .

ناخالص بودن بذر به غیر از انتخاب طبیعی گیاه ، در ضمن ناشی از دگرگرده افشانی Pollination _ Cross می باشد .

در روش غیر جنسی یا رویشی به دلیل استفاده از سلولهای بدنی (سوماتیکی) گیاهان تولید شده کاملاً شبیه پایه مادر می باشد و به گروهی از گیاهان که به روش غیر جنسی از یک پایه مادر تولید شده باشند کلون اطلاق می گردد .

به طور کلی روش های ازدیاد غیر جنسی گیاهان شامل خوابانیدن شاخه ، قلمه زدن ، پیوند و استفاده از پاجوش می باشد .

خوابانیدن شاخه

از روش های معمول در ازدیاد پایه های درختان میوه ، روش خوابانیدن کپه ای می باشد در این روش پایه های مادری که در فواصل معین کنار هم کشت شده اند ، در اوایل بهار ، ابتدا هرس شدید می شوند بطوریکه چند جوانه نزدیک طوقه نگهداری می شود در طی فصل رشد جوانه ها بیدار شده و شاخساره های جدید حاصل می کنند به تدریج که شاخساره های جدید رشد می کنند در طی یک یا دو نوبت به پای بوته ها خاک داده می شود بطوریکه ارتفاع کپه ایجاد شده به cm 20 می رسد . در اوایل بهار سال دوم خاک بوته ها کنار زده می شود و شاخه های ریشه دار شده از محل پایین ریشه ها قطع شده و به خزانه منتقل می شوند و در طی همان سال و یا سال بعد روی این پایه ها که پایه های کلونی یا غیرجنسی نامیده می شوند پیوند زده می شود و نهالهای پیوندی آماده انتقال به زمین اصلی می گردند .

با روش خوابانیدن کپه ای می توان پایه درختان میوه سخت ریشه زا از جمله پایه های مالینگ ، مالینگ مرتون ، گیلاس ( colt,f12/1) را تکثیر نمود .

روش دیگر ازدیاد غیرجنسی پایه های درختان میوه توسط قلمه های چوب نرم ، نیمه چوبی و قلمه چوبی  می باشد .

قلمه درختان میوه از لحاظ ریشه زایی شامل قلمه های آسان ریشه زا و قلمه های سخت ریشه زا می باشد .

قلمه های سهل ریشه زا به آسانی ریشه حاصل می کنند و مشکلی در ریشه زایی آنها وجود ندارد این نوع قلمه ها حاوی عوامل موثر در ریشه زایی نظیر عوامل کمک ریشه زایی و اکسین طبیعی می باشد . عوامل کمکی ریشه زایی نظیر کاتکول ، اسید کلروجینیک ، ترپنوئیدهای اکسید شده و ترکیبات فنولی بوده و به ترکیبات تعاون اکسین یا همفرسازهای ریشه زایی معروف می باشند .

قلمه های سخت ریشه زا که فاقد عوامل کمکی ریشه زا هستند برای این منظور قبل از کاشت از مشتقات مصنوعی اکسین همچون IAA،IBA، NAA استفاده می شود . نوع چوب انتخاب شده در ریشه زایی قلمه ها اثربارزی دارد از درختان سخت ریشه زا قلمه های چوب نرم و نیمه چوبی در اواسط و یا اواخر بهار تهیه می شود اما از درختان میوه آسان ریشه زا می توان قلمه های چوبی در دوره خواب گیاه تهیه نمود در ضمن از درختان سخت ریشه زا برای تهیه قلمه از شاخه های رویشی که فاقد گل و میوه هستند استفاده می شود زیرا قلمه هایی که حاوی اندام های زایشی هستند دارای مواد بازدارنده ریشه زایی می باشد . پایین شاخه مناسب ترین قسمت برای تهیه قلمه می باشد زیرا به اندازه کافی حاوی کربوهیدرات بوده و ظرفیت ریشه دهی بیشتری را دارد . قلمه های تهیه شده از شاخه های نزدیک طوقه که به سمت ریشه گیاه نزدیک است ریشه زایی بیشتری از شاخه های بالای گیاه مادری دارند زیرا نزدیک طوقه حالت نونهالی را دارد و در ضمن عامل محرک ریشه نابجا که از ریشه گیاه منشا می گیرد سبب افزایش ریشه دهی قلمه می شود .

پیوند یکی از روش های ازدیاد غیر جنسی درختان میوه است که با اتصال دو قطعه از بافت زنده گیاه منجربه تشکیل یک گیاه مستقل می گردد  قطعه ای که ریشه حاصل می کند و وظیفه جذب آب و مواد غذایی را برعهده دارد پایه و قطعه روی آن که قسمتی از تنه و تاج درخت را به وجود می آورد پیوندک نام دارد .

علل پیوند در درختان میوه

• تکثیر کلون هایی که ازدیاد جنسی آنها موجب تفرق صفات می گردد یعنی بذر این نوع درختان میوه در صورت ازدیاد گیاهانی که شبیه پایه مادری نمی باشند تولید می کنند .
• تکثیر کلون هایی که به روش های دیگر ازدیاد غیر جنسی ، مثل قلمه زدن قابل ازدیاد نمی باشند .
• تکثیر کلون های اصلاح شده درختان میوه برای عدم تغییر صفات آنها
• زودبارور شدن درختان میوه
• استفاده از مزایای پایه درختان میوه در شرایط مختلف اقلیمی و شرایط مختلف خاک و اهداف دیگر همچون پا کوتاه کردن درختان میوه

از نکات مهم در رعایت عمل پیوند ، همبر شدن لایه های کامبیوم پایه و پیوندک می باشد زیرا اولین ارتباط بین پایه و پیوندک از طریق اتصال کامبیوم آنها صورت می گیرد .

آماده بودن شرایط فیزیولوژیکی پایه و پیوندک در حین عمل پیوند الزامی می باشد برای این منظور معمولا پیوند شاخه در مناطقی که زمستان های سرد ندارند در شهریورماه و در مناطقی که دارای زمستان های سرد و یخبندان می باشند از اواسط اسفند تا اردیبهشت ماه انجام می گیرد مناسبترین زمان پیوند جوانه اواسط خرداد می باشد .

بستن محل زخم بعد از عمل پیوند ضروری بوده در پیوندهای جوانه برای بستن زخم از نخ و یا نوار پیوند و در پیوندهای شاخه از چپ پیوند استفاده می  شود . رعایت قطب گرایی در عمل پیوند ضروری بوده و برای این منظور قسمت نزدیک به طوقه پیوندک به انتهای دوراز طوقه پایه متصل می شود.

انواع پیوند در درختان میوه

از پیوند های جوانه که پیوندک شامل قسمتی از پوست و جوانه شاخه یکساله می باشد با روش های مختلف از جمله پیوند شکمی ، وصله ای ، لوله ای و قاشی روی پایه 1 الی 3 ساله متصل می شود اما روش معمولی پیوند جوانه در درختان میوه پیوند شکمی می باشد که در نهالستان ها برای پیوند روی پایه های بذر وکلونی استفاده می شود از پیوندهای شاخه که پیوندک حاوی شاخه یک ساله همراه با 2الی 3 جوانه است شامل پیوند اسکنه ، نیمانیم ، پوست و ترصیعی بوده اما معمولیترین پیوند از نوع اسکنه میباشد و پایه های مورد استفاده یکساله و یا چند ساله می باشند .